Elk artikel is opgedeeld in stukken of paragrafen die afzonderlijk aan te clicken zijn. Onder een tekstblok treft u meestal pijltjes aan, als u daarop clickt opent zich een toelichtende bijlage in de rechtermarge. Ook kan op elke afbeelding worden geclickt.

VOORTGANG

1. Het hele artikel de kleine heldendaad plus de toelichtende bijlagen staat al geruime tijd op de site. Vrij nieuw is in een aparte paragraaf, een bio van meester Laurens Janszen
2. Het artikel de ontjoodsing staat nu ook helemaal op deze site, de laatste paragrafen betreffende de periode '42/'43 voegde ik in 2019 toe.
3. Het overzicht van alle joodse scholen in de verschillende Amsterdamse buurten staat er ook, vanaf 2014 aangevuld met verschillende stukjes met de gegevens van het tweede (en laatste) schooljaar [soms vind ik nog wat informatie, die ik dan snel toevoeg].
4. Nieuw is een afzonderlijk artikel 'de Mediene' waar ik in 2018 aan ben begonnen over de joodse scholen in de steden buiten Amsterdam, dat groeit langzaam, vergt namelijk nog al wat onderzoekwerk in de gemeentelijke archieven van die steden.
5. Het artikel over de scholen in Betondorp staat er ook helemaal op.

Bij alle delen horen foto's en documenten, die komen beetje bij beetje.
(ik heb toestemming voor het gebruik van beeldmateriaal en documenten uit het Stadsarchief).

Wat dan nog ontbreekt, is een verantwoording, die komt dan in 2020/2021, naar ik mag hopen. En ook een document met de bronnen, in zoverre die niet bij de afzonderlijke stukken, toelichtingen en paragrafen zijn gegeven.

Het boekje van J.H. Aa, De maatregelen inzake het onderwijs aan Joodse leerlingen, Aug 1941 - Mei 1942, is curieus, het is een doorslag op folioformaat, van een op 76 pagina's, enkelzijdige getypt rapport, gedateerd juni 1942, Waarschijnlijk is het exemplaar dat ik heb geraadpleegd het enige, het bevindt zich bij het NIOD, onder archiefnummer 182-181g. Zowel Presser als Hondius citeren uitvoerig uit dit rapport. [Jacques Herman Aa (1913-1945) was in 1942/43 eerste secretaris van het bureau van de Centrale Commissie voor het Joodse Onderwijs].
Presser baseert zich in zijn standaardwerk Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom 1940-1945, in hoofdstuk II, p 135-144 hoofdzakelijk op het rapport van J.H. Aa. Daarnaast komt hij op enkele protesten, waaronder die van de burgemeester van Enkhuizen en van 2 onderwijzeressen in Haarlem, die ontslag namen.
de Jong volgt in deel 5 van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, (p. 553-565) voor een deel het werk van Presser, komt met dezelfde protesten en noemt de onderwijzeressen bij naam.
Herzberg beschrijft in zijn Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945 (Querido 1985) daarentegen op geheel eigen wijze onder het kopje 'Kinderen en scholen'(p 240-244) vooral uit het perspectief van de joodse kinderen.
Hondius beschrijft in haar boek Absent, Herinneringen aan het Joods Lyceum, 1941-1943 (Vassalucci 2001) in de inleidende hoofdstukken, vrij gedetailleerd (pagina's 23 t/m 67), de scheiding en isolatie, ook van de lagere school leerlingen in Amsterdam. In mijn commentaar, verderop deze site, kom ik tzt op Hondius boek terug.

archieven
Toen ik me in mei 2004 zette aan het verzamelen van informatie om de gaten in het verhaal van mijn vader te dichten, heb ik me in de eerste plaats tot het Stadsarchief Amsterdam (toen nog het Gemeente Archief aan de Amsteldijk) gewend.
De archief van de afdeling Onderwijs (toegang 5191) is niet op onderwerp geordend, maar op jaar. De document-nummering is de oorspronkelijke van de toenmalige afdeling Indicatie en Documentatie van de Secretarie van de Gemeente Amsterdam. Een map bevat naast de documenten die ik zocht, allerlei andere stukken met hogere en lagere volgnummers, die meestal niets met mijn onderzoek te maken hebben. Soms vond ik zo bij toeval een ander belangwekkend document, en even vaak ontbrak het door mij gezochte stuk in de map waar het behoorde te zitten.

Daarnaast deed ik ook naspeuringen in Het Nationaal Archief in Den Haag en uiteraard bij het NIOD. Maar het Amsterdamse Stadsarchief is vanzelfsprekend de rijkste bron, het betreft immers in de eerste plaats een Amsterdamse kwestie, althans het verhaal van mijn vader. Bij verdere verdieping tav de ontjoodsing en de joodse scholen, bleek dat het archief van de Joodsche Raad (toegang 182) bij het NIOD van even groot belang en ook behoorlijk omvangrijk.

Overigens, sinds een paar jaar zijn de archieftoegangen allemaal gedigitaliseerd, en via hun websites thuis te raadplegen, dat maakt het voorbereiden van een onderzoek een stuk eenvoudiger.

Bij elke paragraaf geef ik de geraadpleegde documenten aan. Ik gebruik daarbij de volgende aanduidingen :
SAA = Stadsarchief Amsterdam
HNA = Het Nationaal Archief
NIOD = Inst.OorlogsDocumentatie
JHA = het boekje van J.H. Aa
HON = publicatie van D. Hondius
ASZ = afkomstig uit eigen collectie
JHM = Joods Historisch Museum

afbeeldingen

JOODSE SCHOLEN 1941-1943